Broblem
Yn 2019, cymerodd Cyngor Dinas Casnewydd gam sylweddol i gynyddu ei gyfradd ailgylchu drwy newid biniau gwastraff na ellir ei ailgylchu preswylwyr o rai 180L i rai 120L llai, gan ddal ati i gynnal casgliadau bob pythefnos. Arweiniodd y newid hwn at gynnydd 7.6% pwynt yn ei gyfradd ailgylchu i 67.2% yn 2020/21. Fodd bynnag, erbyn 2022/23, roedd cyfradd ailgylchu Casnewydd wedi gostwng yn ôl i 65.2%, gan amlygu’r angen am gamau pellach i helpu i gyrraedd targed statudol Llywodraeth Cymru o ailgylchu 70% erbyn 2025.
Yn 2022, cynhaliodd y Cyngor ddadansoddiad o’i wastraff gweddilliol. Datgelodd hyn, er gwaethaf cyflawni cyfradd ailgylchu o tua 67%, bod y cynnydd wedi gwastatáu. Roedd swm sylweddol o ddeunydd ailgylchadwy yn dal i gyrraedd y bin ar gyfer gwastraff na ellir ei ailgylchu. Canfu’r astudiaeth fod:
- Dros 24% o'r gwastraff yn y biniau gwastraff na ellir ei ailgylchu yn fwyd.
- 14% yn cynnwys deunydd ailgylchu sych, a gallai’r cyfan fod wedi cael ei gasglu drwy’r gwasanaethau ailgylchu ar garreg y drws presennol.
Ym mis Ebrill 2023, cydweithiodd y Cyngor â’i bartner ailgylchu Wastesavers i roi cyfres o welliannau ar waith i wasanaethau casglu ailgylchu gwastraff y cartref. Fe wnaeth y gwelliannau hyn symleiddio casgliadau a chreu mwy o le ar gyfer ailgylchu. Roedd newidiadau allweddol yn cynnwys:
- Cyflwyno bag glas amldro 90L ar gyfer papur a chardbord, gan ddisodli'r bocs 55L blaenorol ar gyfer gwydr a chardbord.
- Gwahanu cyflwyniad gwydr ac eitemau trydanol bach (sWEEE) i wella diogelwch y criwiau casglu, a oedd gynt yn gorfod didoli deunyddiau â llaw o focsys.
- Parhau â’i gasgliadau gwastraff bwyd a thecstilau presennol heb newidiadau.
Yn dilyn y newidiadau hyn, dechreuodd y Cyngor archwilio ffyrdd o leihau gwastraff gweddilliol ymhellach a chynyddu ei gyfradd ailgylchu.
Ateb
Penderfynodd Cyngor Dinas Casnewydd addasu amlder casgliadau gwastraff na ellir ei ailgylchu ac ehangu ei ymdrechion ymgysylltu cymunedol.
Yn gyntaf, cafodd gwasanaeth casglu gwastraff na ellir ei ailgylchu bob tair wythnos ei gyflwyno, gan ddechrau ym mis Mehefin 2023. Roedd y penderfyniad hwn yn dilyn ymarfer modelu manwl a oedd yn meintioli effaith ddisgwyliedig y cylchoedd casglu bob tair wythnos a phedair wythnos. Roedd yr amserlen newydd o dair wythnos yn lleihau capasiti gwastraff gweddilliol pob cartref i ddim ond 40L yr wythnos, gan gadw'r ddarpariaeth biniau 120L bresennol.
Rhoddwyd strategaeth addysg a gorfodi wedi'i thargedu ar waith i gefnogi preswylwyr i addasu i'r newidiadau hyn. Roedd y gwaith hwn yn cynnwys:
- Tîm o bedwar swyddog ymgysylltu yn darparu cyngor wedi'i deilwra o ddrws i ddrws ar leihau gwastraff ac ailgylchu.
- Ymweliadau â chartrefi a oedd yn gofyn am finiau mwy i sicrhau cymhwysedd ac atgyfnerthu gwahanu gwastraff yn briodol.
- Gweithredu polisi 'dim gwastraff ochr' cadarn i fynd i'r afael â biniau wedi'u gorlenwi.
- Cyflwyno system tagio bin tair tro ar gyfer biniau gwastraff na ellir ei ailgylchu a oedd yn cael eu cyflwyno'n anghywir, gan arwain at labeli rhybuddio ac, mewn rhai achosion, camau gorfodi.
Cyflwynodd y Cyngor y newidiadau fesul cam ar draws y sir. Roedd y cam cyntaf, a roddwyd ar waith yn 2023, yn cynnwys 12,000 o aelwydydd. Dilynodd gweddill y ddinas ym mis Hydref/Tachwedd 2023. Roedd y dull graddol hwn o gyflwyno’n caniatáu mewnwelediadau a gwersi a ddysgwyd i lywio'r broses gyflwyno ledled y ddinas.
Effaith
Mae’r mesurau a gyflwynwyd yng Nghasnewydd wedi esgor ar fanteision amgylcheddol ac ariannol cryf:
- Gostyngiad o 25% mewn gwastraff ar garreg y drws: Gostyngodd gwastraff na ellir ei ailgylchu ar garreg y drws o gartrefi gan 19,859 tunnell yn 2022/23, i 14,832 tunnell yn ystod blwyddyn galendr 2024.
- Casgliad ailgylchu uwch: Dros yr un cyfnod, gostyngodd faint yr ailgylchu sych yn y bin gwastraff na ellir ei ailgylchu gan 30%, a gostyngodd gwastraff bwyd gan 17%, gan adlewyrchu gwell gwahanu gwastraff yn y ffynhonnell.
- Mwy o gasglu gwastraff bwyd: Cododd y casgliad gwastraff bwyd gan 7%, gydag amcangyfrif o 62% o wastraff bwyd bellach yn cael ei ailgylchu'n gywir, o’i gymharu â 55% yn flaenorol.
- Newidiadau ymddygiad cadarnhaol a welwyd: Mae llai nag 1% o achosion wedi arwain at gamau gorfodi llawn, gan ddangos cydymffurfiad cryf gan breswylwyr wrth addasu i'r system newydd.
- Manteision cost ac amgylcheddol: Arbedodd y newidiadau £160,000 yn 2023/24, a rhagwelir arbedion pellach o £160,000 ar gyfer 2024/25. Yn ogystal, llwyddwyd i leihau allyriadau drwy gael gwared ar 2.5 o Gerbydau Casglu Sbwriel (RCVs) disel a chyflwyno dau Gerbyd Adfer Adnoddau (RRVs) trydan.
Mae strategaeth Cyngor Dinas Casnewydd wedi dangos bod lleihau capasiti gwastraff na ellir ei ailgylchu gan hefyd wella ailgylchu yn allweddol i gynyddu cyfraddau ailgylchu. Mae addysg ac ymgysylltu uniongyrchol wedi bod yn hollbwysig, a dim ond mewn nifer fach o achosion y mae angen camau gorfodi. Bydd cyfathrebu parhaus a chefnogaeth i breswylwyr yn sicrhau gwelliannau pellach. Gyda'r mesurau hyn ar waith, mae'r Cyngor bellach ar y trywydd iawn i gyrraedd y targed ailgylchu o 70%, gan ddarparu model ar gyfer awdurdodau lleol eraill.